Herinnering is richting: over de noodzaak van vrijheid om het verleden te blijven vertellen
Herinnering is richting: over de noodzaak van vrijheid om het verleden te blijven vertellen
Wat heeft een bedreigde herinneringsplek in Sint-Michielsgestel te maken met Russische propaganda of het verschralen van geschiedenisonderwijs in de VS? Meer dan je misschien denkt.
Recent ontving WO2Net twee brieven die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken lijken te hebben. De ene betreft een dringende oproep van historici en erfgoedprofessionals om het voortbestaan van de Beekvlietboerderij in Sint-Michielsgestel te waarborgen – een plek die een sleutelrol speelde tijdens én na de Tweede Wereldoorlog. De andere is een internationale open brief, opgesteld door Europese historici, waarin wordt gewaarschuwd voor de manier waarop Rusland de geschiedenis van de oorlog misbruikt als wapen in de huidige oorlog tegen Oekraïne.
WO2Net heeft de open brief niet alleen medeondertekend, maar beschouwt beide documenten ook als aanleiding om breder stil te staan bij de fundamentele vraag: hoe behouden we de vrijheid om betekenisvolle en waarheidsgetrouwe verhalen over de Tweede Wereldoorlog te blijven vertellen – in Nederland, in Europa en daarbuiten?
Wat deze twee kwesties met elkaar verbindt, is de onderliggende kwetsbaarheid van historisch bewustzijn. Of het nu gaat om het verdwijnen van een educatieve herinneringsplek in Noord-Brabant of om het verdraaien van het oorlogsverleden op wereldschaal: in beide gevallen staat het vermogen om ons verleden eerlijk en kritisch te blijven doorgeven onder druk. WO2Net draagt graag bij aan het zichtbaar maken van die verbanden, en het voeren van het gesprek daarover – met kennis, betrokkenheid en een open, kritische blik naar de actualiteit.
Beekvliet: van gijzelaarskamp tot kraamkamer van de democratie
In de voormalige kweekschool Beekvliet werden tijdens de bezetting honderden vooraanstaande Nederlanders gegijzeld: intellectuelen, geestelijken, politici. De bezetter hoopte hun invloed in te zetten als afschrikmiddel. Vier van hen zijn om die reden ook daadwerkelijk gefusilleerd. Maar achter de muren van het kamp gebeurde iets onverwachts: mensen van verschillende achtergronden begonnen met elkaar te spreken over de toekomst van Nederland. Hoopvolle discussies over een rechtvaardige samenleving, over solidariteit, over hoe het land er na de oorlog uit moest zien.
Die gesprekken vormden de basis voor wat later bekend zou worden als de Nederlandse overlegcultuur – het poldermodel dat onze verzorgingsstaat mede vormgaf. In zekere zin was Beekvliet niet alleen een plek van gevangenschap, maar ook van geboorte. Een democratie-in-wording, midden in oorlogstijd.
Juist daarom is het zorgelijk dat de Beekvlietboerderij – waar deze geschiedenis sinds jaren wordt verteld aan scholieren, bezoekers en onderzoekers – zijn maatschappelijke functie dreigt te verliezen. Niet omdat de plek zijn relevantie verloren heeft, maar omdat bestuurlijke keuzes andere prioriteiten lijken te stellen met geschiedenis als sluitpost. Als gevolg daarvan dreigt een educatief centrum met landelijke betekenis te verdwijnen.
Stichting WO2Net steunt van harte het pleidooi van historici, bestuurders en erfgoedprofessionals die de gemeenteraad en het college van Sint-Michielsgestel opriepen om dit besluit te heroverwegen. Beekvliet is geen erfgoedlocatie onder vele. Het is een unieke plek waar het verleden letterlijk onder onze voeten ligt, en waar leerlingen ervaren dat democratie geen vanzelfsprekend bezit is, maar iets dat je voortdurend zelf vormgeeft – in dialoog, met kennis van het verleden.
Een landschap dat spreekt: het belang van 'terrorscapes'
Beekvliet maakt deel uit van een netwerk van historische locaties in de regio – waaronder Haaren, Kamp Vught en de Ruwenberg – die samen een beladen landschap vormen. Een zogenoemde terrorscape, waar verschillende vormen van repressie tijdens de oorlog samenkomen: gijzeling, vervolging, opsluiting. Die fysieke nabijheid van gebeurtenissen maakt de regio uniek, en uitermate geschikt voor onderwijs en bezinning.
De kracht van zulke plekken schuilt in hun tastbaarheid. Wie op de juiste manier begeleid wordt, ervaart hier het verleden. Je ziet niet alleen wat er gebeurde, je voelt dat het echt gebeurd is. Dat is onvergelijkbaar met wat een geschiedenisboek of digitale rondleiding kan bieden. Daarom is het behoud van dergelijke plekken essentieel – juist nu er steeds minder ooggetuigen over zijn om te vertellen. Zij vormen het geheugen van een natie. Ze bieden tegenwicht aan historische onverschilligheid, politieke versimpeling en opzettelijke geschiedvervalsing. En dat laatste is bepaald geen ver-van-ons-bed-show.
Oekraïne en de inzet van geschiedenis als wapen
In Oekraïne zien we hoe het verleden opnieuw tot strijdtoneel is gemaakt. Rusland gebruikt de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog als legitimatie voor de nieuwe oorlog. Onder het mom van ‘denazificatie’ rechtvaardigt het Kremlin onophoudelijk de inval in Oekraïne met een verhaal dat historisch onhoudbaar is. Tegelijkertijd sluit Rusland archieven, verbiedt het kritische boeken en zet het historici onder druk.
Op 13 april jl. riepen Europese historici in een open brief het Amerikaanse publiek op om waakzaam te blijven voor deze vormen van geschiedvervalsing. Niet alleen omdat ze Oekraïne in gevaar brengen, maar ook omdat ze de internationale rechtsorde en onze gedeelde waarden ondermijnen. WO2Net ondersteunt dit initiatief nadrukkelijk en herkent het als onderdeel van een bredere, urgente strijd om historische integriteit.
Historisch besef als gedeelde verantwoordelijkheid
De brief van Europese historici over Oekraïne eindigt niet in verwijt, maar in een oproep tot hernieuwde verbondenheid. De boodschap is helder: de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog verbindt Europa en de Verenigde Staten in een gezamenlijk verhaal van strijd, bevrijding en wederopbouw. Die band, gesmeed op de stranden van Normandië en verdiept in de decennia die volgden, verdient bescherming – juist nu.
Want waar Poetin geschiedenis inzet als wapen, wordt aan de andere kant van de oceaan het publieke debat over verleden en waarheid eveneens uitgehold. Het hernieuwde presidentschap van Donald Trump – die overigens nergens in de brief bij naam wordt genoemd – gaat gepaard met pogingen om de geschiedenis te versimpelen, te politiseren of simpelweg te wissen. Kritisch onderwijs wordt gebrandmerkt als ideologisch, musea en bibliotheken krijgen te maken met censuur en feiten maken steeds vaker plaats voor framing. Zo groeit aan beide zijden van de Atlantische Oceaan de ruimte voor desinformatie – en daarmee het risico dat we het vermogen verliezen om elkaar als bondgenoten te blijven herkennen.
Tegen die achtergrond is de brief van de Oekraïense historici meer dan een waarschuwing: het is een uitgestoken hand. Een oproep om het partnerschap dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd geboren, levend te houden. Niet door uniformiteit na te streven, maar door vasthoudend te kiezen voor waarheid, openheid en wederzijds vertrouwen. Om politieke verdeeldheid niet te laten overschaduwen wat ons bindt: de overtuiging dat vrijheid, democratie en menselijke waardigheid het waard zijn om voor te vechten – toen, en nu.
Herdenken is ook herkennen
De herdenking van 80 jaar bevrijding is een moment van terugblik, maar het vraagt ook iets van ons in het nu. Dat we herkennen wat op het spel staat. Dat we ons realiseren dat herinnering geen vanzelfsprekend domein is, maar een veld van keuzes. En dat het behoud van de vrijheid om over het verleden te spreken, begint met alertheid op het heden.
Daarom pleit WO2Net – mede namens de ondertekenaars van de ontvangen brieven – voor waakzaamheid én betrokkenheid. Beekvliet behouden is geen lokale kwestie, maar een nationaal signaal. Historisch bewustzijn beschermen in Oekraïne en de VS is geen buitenlandse bemoeienis, maar een uiting van gedeelde waarden.
Wie de vrijheid van herinnering opgeeft, verliest meer dan een verhaal. Die verliest oriëntatie en de mogelijkheid om richting te geven aan de toekomst.
Monique Brinks
Senior Publiek & Innovatie
Stichting WO2Net ondersteunt het initiatief van de ondertekenaars van de brief aan de gemeenteraad van Sint-Michielsgestel over Beekvliet, evenals de open brief van Europese historici aan het Amerikaanse publiek over de oorlogsherinnering in relatie tot Oekraïne.
Direct naar
©2024 – Alle rechten voorbehouden